Bakı, 27 fevral, Tamilla Məmmədova, ARHD.AZ

Ekspert: Azərbaycan Xəzər regionunun enerji habı, Pakistan isə Cənubi Asiyanın ticarət qapısı kimi çıxış edir - MÜSAHİBƏ

Azərbaycana dövlət səfərinə gələn Pakistanın Baş naziri Məhəmməd Şahbaz Şərif ilə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin təkbətək, geniş tərkibdə keçirilən görüşləri, hər iki ölkə arasında imzalanmış sənədlər, mətbuata açıqlamalar və ümumilikdə Azərbaycan-Pakistan münasibətləri ilə bağlı pakistanlı ekspert, Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Əhsən Həmid Durrani ARHD.AZ-a müsahibə verib.

Müsahibəni təqdim edirik.

- Azərbaycanla Pakistan arasında iqtisadi əməkdaşlığın əsas istiqamətləri hansılardır? Hansı tədbirlər ölkələr arasında ticarət dövriyyəsinin artırılmasına kömək edə bilər?

- Azərbaycan və Pakistan arasında iqtisadi əməkdaşlıq bir neçə əsas sahədə dinamik inkişaf edir və qarşılıqlı fayda təmin edir. Ticarət bu tərəfdaşlığın təməl daşlarından biridir. Pakistan tekstil, kənd təsərrüfatı və əczaçılıq məhsulları, Azərbaycan isə enerji resursları, neft-kimya və kənd təsərrüfatı məhsulları ixrac edir. Energetika strateji istiqamətlərdən biridir. Pakistanın artan enerji tələbatı Azərbaycanın neft-qaz sahəsindəki təcrübəsi ilə mükəmməl şəkildə uyğunlaşır və bu da boru kəməri layihələrinin və LNG (sıxılmış təbii qaz) sazişlərinin həyata keçirilməsi üçün imkanlar yaradır. Turizm sektoru da mədəni mübadilələr və sadələşdirilmiş viza rejimi sayəsində inkişaf edir, bu isə turist axınının artmasına kömək edir. Təhsil sahəsində əməkdaşlıq da önəmli əlaqələrdən birinə çevrilir: təqaüd proqramları və ali təhsil müəssisələri arasındakı tərəfdaşlıq uzunmüddətli münasibətlərin əsasını qoyur.

Bundan başqa, investisiyalar mühüm rol oynayır, çünki hər iki ölkə infrastruktur, istehsal və texnologiya layihələrinin inkişafına fəal şəkildə sərmayə yatırır. Ticarət dövriyyəsini 2 milyard dollara çatdırmaq üçün bir sıra strateji addımların atılması vacibdir:

• logistikanın optimallaşdırılması – tariflərin azaldılması, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, eləcə də Qvadar limanı kimi əsas marşrutlardan istifadə edilməsi;

• müntəzəm biznes forumları və sərgilərin keçirilməsi, yeni müqavilələrin bağlanması üçün əlverişli şəraitin yaradılması;

• perspektivli sahələri müəyyənləşdirmək və maneələri aradan qaldırmaq üçün birgə iqtisadi komissiyanın yaradılması;

• xüsusilə tekstil və enerji sahələrində özəl investisiyaların stimullaşdırılması;

• kiçik və orta biznesin inteqrasiyasına kömək edən rəqəmsal ticarət platformalarının inkişafı.

Kompleks yanaşma və fəal addımlarla Azərbaycan və Pakistan iqtisadi tərəfdaşlığını güclü inkişaf və yeni imkanlar mənbəyinə çevirmək üçün bütün zəruri şərtlərə malikdir.

- Yaxın illərdə ölkələr arasında ticarət həcminin artması ilə bağlı proqnozlar necədir?

- Azərbaycan və Pakistan arasında ticarət həcminin artımı ilə bağlı proqnozlar mövcud dinamikanın, son razılaşmaların və bəyan edilən ambisiyaların təhlilini tələb edir. Hər iki ölkə ikitərəfli ticarət dövriyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq niyyətini açıq şəkildə ifadə edərək, 2 milyard dollar hədəfinə çatmağı planlaşdırır. Bu məqsəd Pakistanın Baş naziri Şahbaz Şərifin 2024-cü ildə Azərbaycana səfəri zamanı vurğulanmışdı. Belə bir göstərici 2023-cü ildəki 100 milyon dollarla müqayisədə əhəmiyyətli sıçrayış olacaq. Qeyd etmək lazımdır ki, 2021-ci ildə bu göstərici cəmi 28,1 milyon dollar idi. Qısa müddət ərzində ticarət həcminin üç dəfədən çox artması ikitərəfli maraq və konkret addımlarla dəstəklənən yüksəliş tendensiyasını nümayiş etdirir.

Bununla belə, 2 milyard dollarlıq hədəfə çatmaq müəyyən vaxt tələb edəcək. Əgər 2020–2023-cü illər dövrünə uyğun olaraq illik ticarət artım tempi 25–30 faiz səviyyəsində davam etsə, 2027-ci ilə qədər ticarət dövriyyəsi 500 milyon dollara, 2029-cu ilə qədər isə 1 milyard dollara çata bilər. Əgər enerji sahəsində (məsələn, LNG layihələri) aktiv müqavilələr və böyük infrastruktur investisiyaları həyata keçirilsə, bu göstərici 2028-ci ilə qədər reallaşa bilər. Bununla belə, mümkün logistika problemləri, tənzimləmə maneələri və ya qlobal iqtisadi qeyri-sabitlik bu prosesi ləngidə və hədəflərə 2030-cu ildən sonra nail olunmasına səbəb ola bilər. Bu kontekstdə Lahor Ticarət Palatasının ticarət və investisiya təşəbbüsləri üçün hər il 1 milyard dollar ayırmaq çağırışı iddialı məqsədlərlə realist yanaşma arasındakı tarazlığı əks etdirir.

- 2024-cü ildə imzalanmış ticarət sazişləri və nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı Azərbaycanla Pakistan arasında ticarət dövriyyəsinin artmasına necə töhfə verə bilər?

- Əsas amillər əlverişli perspektivlərə işarə edir. 2024-cü ildə imzalanmış Preferensial Ticarət Sazişi və Tranzit Ticarət Sazişi ticarət maneələrini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır və bazara çıxışı genişləndirir. Məsələn, Pakistan düyüsü artıq Azərbaycana gömrük rüsumları olmadan tədarük edilir, Azərbaycan isə öz enerji resurslarının ixracı ilə neft idxalçısı olan Pakistanın tələbatını ödəyir. 2025-ci ildə Lahorda Azərbaycan Ticarət Evinin açılması biznes əlaqələrini daha da möhkəmləndirəcək, xüsusilə tekstil, kənd təsərrüfatı və energetika sahələrində əməkdaşlığı gücləndirəcək. Nəqliyyat dəhlizləri də perspektivli istiqamətlərdən biridir. Pakistanın Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinə qoşulmaq niyyəti və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolundan fəal istifadə edilməsi logistika xərclərini azaltmağa və ticarət axınlarını sürətləndirməyə imkan verəcək. Pakistanın JF-17 döyüş təyyarələri də daxil olmaqla müdafiə sənayesi məhsullarının ixracı uğurlu müqavilələr bağlandığı təqdirdə ticarət dövriyyəsinin artımında mühüm rol oynaya bilər.

- Azərbaycan Pakistan iqtisadiyyatına 2 milyard dollara qədər sərmayə qoymağı planlaşdırır. Azərbaycanlı investorları Pakistana cəlb etmək üçün hansı əlavə stimullar təklif oluna bilər?

- Azərbaycanın Pakistan iqtisadiyyatına yatıracağı 2 milyard dollarlıq planlaşdırılan investisiyalar mühüm stimul olacaq və Pakistan Azərbaycan investorları üçün fərdi güzəştlər təklif etməklə onların cəlbediciliyini daha da artıra bilər. Azərbaycan artıq maraq göstərdiyi enerji, infrastruktur və ticarət kimi əsas sahələrdə mənfəət vergisi dərəcələrinin azaldılmasının təmin edilməsi güclü katalizator rolunu oynaya bilər. Biznes aparma proseslərinin optimallaşdırılması, məsələn, Azərbaycan şirkətləri üçün ixtisaslaşmış dəstək mərkəzinin yaradılması bürokratik maneələri azaltmağa və investorların etimadını artırmağa imkan verəcək. Mənfəətin Azərbaycanın üstünlük verdiyi valyutada maneəsiz repatriasiyasına zəmanət verilməsi, eləcə də siyasi risklərin sığortalanması investorların mümkün narahatlıqlarını minimuma endirməyə kömək edəcək.

Bundan əlavə, avtomagistrallar və ya LNG terminalları kimi strateji əhəmiyyətli layihələrə birgə investisiyalar Azərbaycanın təcrübəsindən və Pakistanın bazar potensialından səmərəli şəkildə istifadə etməyə imkan verəcək. Bu tədbirlər Pakistanı Azərbaycan kapitalı üçün daha da cəlbedici istiqamətə çevirə bilər.

- Azərbaycan və Pakistan arasında enerji sahəsində əməkdaşlığın perspektivləri necədir? Birgə enerji infrastrukturunun yaradılması və ya faydalı qazıntı yataqlarının işlənməsi planları varmı?

- Azərbaycan və Pakistan qarşılıqlı maraqlar və son razılaşmalar sayəsində enerji sektorunda ümidverici əməkdaşlıq perspektivlərinə malikdir. Əsas istiqamətlərə neft və qaz ticarəti daxildir. Azərbaycanın SOCAR şirkəti 2023-cü ildə birillik müqavilə çərçivəsində Pakistana LNG tədarükünə başlayıb, 2025-ci ildə isə dörd yeni müqavilə imzalayaraq əməkdaşlığı genişləndirib. Pakistan Azərbaycanın neft emalı və yataqların kəşfiyyatı sahəsindəki təcrübəsi ilə maraqlanır, Azərbaycan isə Pakistana enerji layihələri üçün perspektivli bazar kimi baxır. Birgə təşəbbüslərə SOCAR-ın Pakistanın neft emalı zavodlarında və qaz anbarı layihələrində iştirak imkanları daxildir. 2025-ci ilin fevral ayında ölkələr bərpaolunan enerjinin istehsalı və ötürülməsi sahəsində əməkdaşlıq barədə razılığa gəlib, Pakistan isə Azərbaycanın rəhbərlik etdiyi “yaşıl enerji dəhlizinə” qoşulmaq imkanlarını araşdırır.

Bundan əlavə, “White Oil Pipeline” layihəsində mümkün iştirak da daxil olmaqla, birgə neft kəmərinin tikintisi və mineral ehtiyatların işlənməsi müzakirə olunur. Bu niyyətlər 2024-cü ildə imzalanmış geologiya və faydalı qazıntılar sahəsində qarşılıqlı anlaşma memorandumu ilə təsdiqlənib. Azərbaycanın 2025-ci ildə Pakistana 2 milyard dollar sərmayə qoymaq niyyəti isə bu enerji və infrastruktur layihələri üçün mühüm maliyyə mənbəyi ola bilər və ikitərəfli əlaqələri daha da gücləndirəcək.

- Azərbaycan və Pakistan regionun iqtisadi inteqrasiyasında hansı yeri tutur? Hansı təşəbbüslər ölkələr arasında vahid iqtisadi məkanın yaradılmasına kömək edə bilər?

- Azərbaycan və Pakistan regional iqtisadi inteqrasiyada mühüm rol oynayır: Azərbaycan Xəzər regionunun enerji habı, Pakistan isə Cənubi Asiyanın ticarət qapısı kimi çıxış edir. Azərbaycan Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizi vasitəsilə Avropa və Asiyanı birləşdirir, Pakistanın Qvadar limanı isə Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizinə (ÇPİD) inteqrasiya olunaraq regional əlaqələri gücləndirir. 2023-cü ildə iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin 100 milyon dollara çatması və Azərbaycanın Pakistan iqtisadiyyatına 2 milyard dollar sərmayə yatırmaq niyyəti iqtisadi əlaqələrin dərinləşdiyini göstərir. Vahid iqtisadi məkanın formalaşdırılması üçün ölkələr 2024-cü ildə imzalanmış Preferensial Ticarət Sazişi çərçivəsində tarif siyasətini uyğunlaşdıra, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və Qvadar vasitəsilə logistika dəhlizləri də daxil olmaqla, nəqliyyat marşrutlarını birgə inkişaf etdirə və enerji-infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün birgə investisiya fondu yarada bilərlər. İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) kimi regional təşəbbüslərlə əməkdaşlıq və transsərhəd biznes sammitlərinin keçirilməsi onların iqtisadi tərəfdaşlığını daha da möhkəmləndirərək regional rifaha töhfə verəcək.