Yenidən Dirçələn Qarabağ və Zəngəzur Dəhlizinin Önəmi: Trans-Anadolu və TAP/TANAP Layihələrinin Strateji Rolu
Son illər ərzində Qafqaz regionunda geosiyasi və iqtisadi vəziyyətin sürətli dəyişməsi, xüsusilə Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münasibətlərdə baş verən irəliləyişlər və regionun strateji əhəmiyyəti diqqət mərkəzində olmuşdur. Qarabağ münaqişəsinin həlli və yeni diplomatik dövrün başlanması, eləcə də Zəngəzur Dəhlizinin açılması ilə bağlı müzakirələr, regional və beynəlxalq səviyyədə mühüm nəticələr doğurmuşdur. Bu dəyişikliklərin fonunda, həmçinin Trans-Anadolu Boru Kəməri (TANAP) və Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (TAP) kimi enerji layihələrinin həyata keçirilməsi, bölgənin iqtisadi və siyasi əhəmiyyətini daha da artırmışdır.
2020-ci ildə baş verən İkinci Qarabağ Müharibəsi nəticəsində, Azərbaycan, beynəlxalq səviyyədə tanınan ərazilərini bərpa edərək Qarabağ regionunda öz suverenliyini təmin etdi. Bu, yalnız Azərbaycanın deyil, həm də Qafqaz regionundakı siyasi və iqtisadi tarazlıq üçün böyük əhəmiyyət kəsb etdi. Qarabağ regionu, tarixi və strateji baxımdan, həm də Azərbaycanın enerji ehtiyatlarının və kommunikasiya xətlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi kimi təbii sərvətlərə malikdir.
Qarabağdakı yenidənqurma və inkişaf prosesləri, bu ərazilərin yalnız iqtisadi baxımdan deyil, həm də mədəni və sosial baxımdan gücləndirilməsini nəzərdə tutur. Azərbaycanın bu regiondakı bərpa və infrastruktur layihələri, həm də ölkənin qlobal enerji bazarında mövqeyini gücləndirməyə xidmət edir. Bu müharibədən sonra həyata keçirilən yenidənqurma işləri, həmçinin regionun gələcəkdə daha geniş iqtisadi layihələrin bir hissəsi olmasını təmin edir.
Zəngəzur Dəhlizi, Azərbaycanın qərb sərhədindən Ermənistan ərazisi ilə əlaqələndirilərək, Naxçıvan Muxtar Respublikasına birbaşa yol açacaq bir nəqliyyat marşrutudur. Bu dəhliz, yalnız Azərbaycan üçün deyil, həm də Türk dünyası və bölgədəki digər ölkələr üçün böyük strateji əhəmiyyət kəsb edir. Zəngəzur Dəhlizinin açılması, Azərbaycanın həm qərb, həm də cənub sərhədlərində daha geniş tranzit imkanları yaratmaqla yanaşı, regional inteqrasiya və iqtisadi əməkdaşlıq proseslərini sürətləndirir.
Bu dəhlizin açılması ilə əlaqədar olaraq, Azərbaycanın Naxçıvanla olan əlaqələrinin yaxşılaşdırılması, ölkənin iqtisadiyyatına və həmçinin enerji nəqliyyatına müsbət təsir göstərəcəkdir. Zəngəzur Dəhlizi, həmçinin Avrasiyanın enerji xəritəsini dəyişəcək və regionun qlobal iqtisadiyyatdakı rolunu gücləndirəcəkdir. Bu marşrut, Naxçıvanla yanaşı, bütün Qafqaz və Orta Asiya ölkələrinin də iqtisadi əlaqələrinin genişlənməsinə təkan verəcəkdir.
Trans-Anadolu Boru Kəməri (TANAP) və Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (TAP) kimi enerji layihələri, yalnız Azərbaycan və Türkiyə üçün deyil, bütövlükdə Avropa və Asiya bazarları üçün çox önəmli olan layihələrdir. TANAP, Azərbaycan qazının Türkiyə üzərindən Avropaya çatdırılmasını təmin edən ən böyük enerji layihələrindən biridir. Bu layihə, Cənubi Qafqazın enerji təchizatında yeni bir mərhələ açmış və Azərbaycanın enerji ixrac potensialını artmışdır.
TANAP layihəsi ilə Azərbaycan qazı, Gürcüstan və Türkiyə vasitəsilə Avropa bazarına çatdırılacaqdır. Bu, xüsusilə Avropanın enerji təchizatında Rusiyanın dominantlığını azaltmaq məqsədini güdür. TAP, TANAP-la birgə işləyərək, Azərbaycan qazının Avropa bazarlarına çıxışını təmin edəcəkdir. Bu iki boru kəməri layihəsi, yalnız Azərbaycanın iqtisadiyyatını deyil, həm də enerji təhlükəsizliyini təmin edəcək və Avropanın enerji xəritəsində alternativ marşrutlar yaradır.
TANAP və TAP layihələri, həmçinin iqtisadi inteqrasiyanı təşviq edərək, Azərbaycanın və Türkiyənin beynəlxalq aləmdə daha geniş təsir imkanları yaratmasına şərait verir. Bu enerji layihələri həmçinin yeni iş yerləri yaradacaq, regional iqtisadi inkişafı dəstəkləyəcək və enerji sektorunda innovasiyaların tətbiqinə təkan verəcəkdir.
Zəngəzur Dəhlizinin açılması ilə TANAP və TAP layihələrinin əlaqələndirilməsi, bölgənin nəqliyyat və enerji təhlükəsizliyi üçün çox mühüm bir addım olacaqdır. Zəngəzur Dəhlizi, TANAP və TAP ilə paralel olaraq çalışaraq, Azərbaycanın qlobal enerji təchizat şəbəkələrinə birbaşa qoşulmasına imkan verəcək. Bu dəhliz, yalnız enerji daşınmasını deyil, həm də malların və xidmətlərin daşınmasını asanlaşdıracaq və regionun iqtisadi əlaqələrini möhkəmləndirəcəkdir.
Bu üç layihə, Türk dünyasının və Qafqazın geosiyasi və iqtisadi mövqeyini gücləndirmək məqsədini daşıyır. Zəngəzur Dəhlizi, TANAP və TAP layihələrinin birləşməsi, həmçinin beynəlxalq ticarət yollarının daha da inkişaf etməsinə və iqtisadiyyatların qarşılıqlı faydalı şəkildə inkişaf etməsinə şərait yaradacaqdır. Həmçinin, bu layihələr, Azərbaycanın enerji resurslarından maksimum faydalanmasına, həmçinin Türk dünyası ilə əməkdaşlığın gücləndirilməsinə xidmət edəcəkdir.
Qarabağ regionunun yenidən dirçəldilməsi, Zəngəzur Dəhlizinin açılması və TANAP/TAP layihələrinin həyata keçirilməsi, Azərbaycanın, Türkiyənin və bütövlükdə Cənubi Qafqazın qlobal enerji və iqtisadi təhlükəsizliyi üçün mühüm bir mərhələni işarə edir. Bu layihələr, sadəcə iqtisadi deyil, eyni zamanda siyasi və strateji baxımdan da regionun güclənməsinə və beynəlxalq aləmdə daha böyük təsir imkanlarının yaranmasına səbəb olacaqdır.
