Xocalı Soyqırımı

Xocalı soyqırımı, 1992-ci ilin fevral ayında Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində baş vermiş və dünya tarixində ən dəhşətli hadisələrdən biri olan bir cinayətdir. Bu soyqırımı, erməni silahlı qüvvələrinin və onlara dəstək verən rus hərbi birləşmələrinin Xocalı şəhərinə qarşı həyata keçirdiyi qəddar hücum nəticəsində minlərlə insanın həyatını itirməsi ilə nəticələndi. Xocalı, o dövrdə Dağlıq Qarabağ bölgəsinin ən böyük yaşayış məntəqələrindən biri idi və bu hadisə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin daha geniş bir hissəsi olaraq tarixə düşmüşdür.
Xocalı soyqırımının baş verdiyi dövr, Azərbaycan və Ermənistan arasında uzun müddət davam edən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ən gərgin dövrlərindən birinə təsadüf edir. 1988-ci ildən başlayaraq, Dağlıq Qarabağ bölgəsindəki etnik gərginliklər və münaqişə genişlənmiş, 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Ermənistan və Azərbaycan arasında müharibə başlamışdır. Ermənistan, Dağlıq Qarabağda yaşayan ermənilər üçün müstəqil bir dövlət qurmaq məqsədini güdür və bununla bağlı silahlı hərbi əməliyyatlara başlamışdır.
1992-ci ilin əvvəllərində, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri və erməni silahlı qüvvələri arasında baş verən döyüşlər, Xocalı şəhərinin yerləşdiyi ərazini də əhatə edirdi. Xocalı, Azərbaycanın Qarabağ regionunun cənub-qərbində yerləşən və strateji əhəmiyyətə sahib bir şəhər idi.
1992-ci ilin fevralında Xocalı şəhəri Ermənistan silahlı qüvvələrinin hücumlarına məruz qaldı. Xocalının mülki əhalisi, təxminən 7-8 min nəfərdən ibarət idi və şəhər o dövrdə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin ən böyük yaşayış məntəqələrindən biri idi. Hücumdan əvvəl, erməni qüvvələri Xocalını mühasirəyə almış və şəhərə daxil olan bütün yolları bağlamışdılar. Şəhərdəki insanlar həyəcan içində idi, lakin bəlkə də heç kəs hücumun nə qədər dəhşətli olacağını təxmin etmirdi.
Fevralın 25-dən 26-na keçən gecə, erməni silahlı qüvvələri, rus hərbi birləşmələrinin də dəstəyi ilə, Xocalı şəhərinə güclü bir hücum etdilər. Bu hücum nəticəsində, 613 nəfər azərbaycanlı mülki şəxs, o cümlədən qadınlar, uşaqlar və qocalar, vəhşicəsinə öldürüldü. Bu insanlar müxtəlif yollarla öldürülmüş, onların bəziləri odlu silahlardan, bəziləri isə yaxın məsafədən başlarına vurulmuş zərbələrdən öldürülmüşdü.
Soyqırımda təkcə ölüm halları ilə deyil, həm də çoxsaylı təhqirlər və işgəncələrlə yadda qaldı. Xocalı sakinləri öldürülərkən, çoxları evlərini tərk edərək qaçmağa çalışdılar. Bu qaçış, çətin şəraitdə, qarlı dağlarda və sərt hava şəraitində baş verdi, nəticədə çox sayda insan yolda öldü. Hücum zamanı Xocalı əhalisinin əksəriyyəti evlərini və mallarını itirdi, şəhər isə tamamilə dağıldı.
Əlavə olaraq, 1275 nəfərdən çox insan yaralandı, 150 nəfər itkin düşdü, 25 uşağın və 63 qadının həyatı əlindən alındı. Həmçinin, 487 nəfər ağır yaralandı, bir çoxu isə psixoloji və fiziki travmalarla yaşamlarını davam etdirməyə çalışırdı.
Xocalı soyqırımına dair çoxsaylı beynəlxalq təşkilatlar və hüquq müdafiəçiləri təkzib edilə bilməyən məlumatlar təqdim edərək, bu hadisəni soyqırımı olaraq tanıdılar. Xocalı hadisələrinin qurbanlarının heç bir şəkildə döyüş zamanı həlak olan əsgərlər olmadığı, əksinə mülki insanlara qarşı həyata keçirilmiş bir qətliam olduğu beynəlxalq səviyyədə geniş şəkildə qəbul edilir. Bununla yanaşı, Ermənistan bu hadisəni təkzib etməyə və onu müharibə zamanı baş vermiş bir "cəbhə döyüşü" olaraq təqdim etməyə çalışırdı.
Ermənistanın vətənpərvərlik iddialarına qarşı, Azərbaycan və digər beynəlxalq təşkilatlar bu soyqırımın planlı və məqsədli şəkildə həyata keçirildiyini vurğuladılar. Beynəlxalq insan hüquqları təşkilatları, Xocalı hadisələrinin müharibə cinayəti və insanlıq əleyhinə cinayət olduğunu bəyan ediblər.
Xocalı soyqırımının dünya ölkələri tərəfindən geniş şəkildə tanınması, Azərbaycan üçün mühüm bir məqsəd olmuşdur. Hər il fevralın 26-da, Xocalı soyqırımının il dönümündə Azərbaycanın müxtəlif  bölgələrində və dünya miqyasında anma tədbirləri keçirilir. Bir çox ölkə, beynəlxalq hüquq və insan haqları prinsiplərinə əsaslanaraq, bu hadisəni soyqırımı olaraq qəbul edir.
Soyqırımın tanınması, həmçinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həllinə və erməni tərəfinin bu cinayətlərə görə məsuliyyət daşımalarına çağırışdır. Xocalı, yalnız bir şəhərin və xalqın deyil, bütün bir millətin yaşadığı faciəni simvollaşdırır və gələcək nəsillərə müharibənin acı nəticələrini xatırlatmağa xidmət edir.
Xocalı soyqırımı, yalnız Azərbaycan xalqının deyil, dünya ictimaiyyətinin yaddaşında silinməz izlər buraxmış bir faciədir. Bu soyqırımı, bir xalqın və millətin başına gətirilmiş ən ağır cinayətlərdən biridir və günümüzə qədər dəhşətli nəticələrini hələ də çəkir. Xocalı, müharibənin nə qədər qəddar və acımasız ola biləcəyini göstərən bir dərsdir və bu hadisənin unudulması və ya kiçildilməsi, hər bir insanın ədalət və insanlıq dəyərlərinə qarşı boyun əyməsi deməkdir. Bu faciə, yalnız keçmişin deyil, həm də gələcəyin dərslərini öyrətmək üçün xatırlanmalıdır.