Kompüter, müasir dünyada ən mühüm və ən çox istifadə olunan texnoloji ixtiralardan biridir. O, insanların həyatını daha sürətli, asan və effektiv hala gətirmiş, texnologiya və elm sahəsindəki bütün irəliləyişləri mümkün etmişdir. Kompüterin tarixi bir neçə dövrdən ibarətdir və inkişafı bir çox alim və mühəndisin birgə əməkdaşlığının nəticəsidir.
Kompüterin ilkin ideyası, 19-cu əsrin ortalarında Charles Babbage tərəfindən təqdim edilmişdir. O, "Analitik Maşın" adını verdiyi cihazla müasir kompüterlərin əsasını qoymuşdur. Analitik maşın, müasir kompüterin əksər funksiyalarını həyata keçirə bilən bir cihaz idi, lakin dövrünün texnoloji səviyyəsi buna imkan vermirdi. Charles Babbage, bu ixtiranı həyata keçirə bilməsə də, onun işi kompüter sahəsindəki inkişafların təməlini atmış oldu. Bu cihazın inkişafı və dizaynı, sonradan müasir kompüterlərin quruluşuna təsir etdi.
20-ci əsrin əvvəllərində, kompüterin inkişafı daha da sürətləndi. 1930-cu illərdə Alan Turing, müasir kompüterlərin nəzəri əsaslarını atdı. Onun təqdim etdiyi "Turing Maşını" ideyası, hesablamaların aparılması üçün nəzəri modelin əsasını qoydu və gələcəkdəki kompüter elminin inkişafına zəmin hazırladı. Eyni dövrdə, John von Neumann və digər alimlər, kompüterlərin daxilində məlumatların necə işlənəcəyini təyin edən və "Von Neumann Arxitekturası" olaraq bilinen bir kompüter strukturu təklif etdilər. Bu arxitektura hələ də müasir kompüterlərdə əsas dizayn prinsipi olaraq qalır.
Kompüterin ilk praktiki istifadə edilən modelləri 1940-1950-ci illərə aiddir. ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer) adlı ilk böyük elektron kompüter 1945-ci ildə ABŞ-da işə salındı. ENIAC, yalnız böyük hesablama işləri üçün istifadə edilirdi, amma zamanla kompüterlər daha kiçik və daha güclü hala gəldi. İlk şəxsi kompüterlər 1970-ci illərdə təqdim olundu. Bu dövrdə Apple, IBM və Microsoft kimi şirkətlər kompüterləri daha əlçatan və istifadəsi asan etməyə başladılar. Apple II və IBM PC kimi ilk şəxsi kompüterlər, kompüterin daha geniş kütlələrə yayılmasına səbəb oldu və fərdi kompüterlər evlərdə və ofislərdə istifadə edilməyə başlandı.
Kompüterlərin inkişafı yalnız hardware (yəni cihazlar) ilə məhdudlaşmadı. Eyni zamanda proqram təminatları da inkişaf etdi. 1960-cı illərdə proqramlaşdırma dilləri və əməliyyat sistemləri inkişaf etdirildi. 1980-ci illərdə Microsoft-un "Windows" əməliyyat sistemi və digər proqram təminatları, istifadəçilərə daha asan və daha effektiv işləməyə imkan verdi. Kompüterlərdəki inkişaflar, yalnız hesablama və məlumat saxlama ilə məhdudlaşmadı, eyni zamanda daha kompleks əməliyyatları həyata keçirə bilən və çoxlu funksiyaları yerinə yetirən cihazlara çevrildilər.
Kompüterlərin inkişafı, həmçinin məlumat texnologiyalarının genişlənməsinə və şəbəkələrin yaradılmasına səbəb oldu. 1990-cı illərdə internetin yaranması ilə kompüterlər bir-birilə əlaqə qura bildilər və qlobal miqyasda informasiya mübadiləsi mümkün oldu. İnternet sayəsində insanlar bir-birilə hər yerdə ünsiyyət qura bilmək və istənilən mövzuda məlumat əldə etmək imkanı qazandılar. Bu, həm də elektron ticarətin və sosial media platformalarının inkişafına səbəb oldu.
Bugünkü kompüterlər çox geniş funksiyalara sahibdir. Onlar yalnız yazı yazmaq, hesablama aparmaq və internetə qoşulmaq üçün deyil, həm də əyləncə, təhsil, biznes və tibbi sahələrdə çox müxtəlif məqsədlərlə istifadə olunur. İncəsənət və dizayn sahələrində də kompüterlər böyük bir rol oynayır. Məsələn, kompüter qrafikası, animasiya və video oyunları yaratmaq üçün istifadə olunur. Eyni zamanda, təhsil sahəsində kompüterlər distant təhsil və onlayn kursların keçirilməsinə imkan verir.
Kompüterlərin inkişafı ilə yanaşı, süni intellekt (AI), maşın öyrənməsi və böyük verilənlər analizi (big data) kimi sahələr də yaranmışdır. Süni intellekt, kompüterlərin insan kimi düşünə bilməsi və qərar verə bilməsi prosesini mümkün edir. Bu, tibb, avtomobilçilik (öz-özünə idarə olunan avtomobillər), maliyyə sektoru və bir çox digər sahələrdə tətbiq olunur. Həmçinin, kompüterlər, sənayedə avtomatlaşdırma və robot texnologiyalarının inkişafına səbəb olmuşdur.
Bugün kompüterlər daha kiçik, daha güclü və daha sürətlidir. Mobil kompüterlər, o cümlədən smartfonlar və planşetlər, insanların gündəlik həyatında vacib bir yer tutmaqdadır. Həmçinin, bulud texnologiyaları, kompüterlərin məlumatları daha sürətli və daha etibarlı şəkildə saxlamasına imkan verir. Bu, şirkətlərə və fərdi istifadəçilərə böyük məlumatları saxlama və istifadə etmə imkanları təqdim edir.
Kompüterlərin gələcəyi çox ümidvericidir. Süni intellektin inkişafı ilə, kompüterlər daha ağıllı və daha kompleks məsələləri həll edə biləcək. Həmçinin, kvant kompüterləri kimi yeni texnologiyalar, hətta mövcud kompüter texnologiyalarından da daha sürətli və güclü cihazların yaranmasına imkan verəcəkdir. Bu, həm də elmi tədqiqatları sürətləndirəcək, yeni dərmanlar və müalicə üsulları tapılmasına kömək edəcəkdir.
Kompüterlərin inkişafı həm də cəmiyyətə yeni imkanlar təqdim edir. İnsanlar, daha asanlıqla əlaqə qura biləcək, işlərini daha effektiv şəkildə görə biləcək və daha çox məlumat əldə edə biləcəklər. Eyni zamanda, yeni iş sahələri yaranacaq və kompüter sahəsində yeni ixtiralarla tanış olacağıq. Gələcəkdə kompüterlər daha da mükəmməl olacaq və bəşəriyyətin inkişafında mühüm rol oynamağa davam edəcəkdir.
