Paris, 14 mart, ARHD.AZ
İsveçrəli rejissor Kler Billetin çəkdiyi “Əlcəzair. Xüsusi silah bölmələri” adlı sənədli film qadağan olunmuş silahların vurduğu zərərin miqyasını ilk dəfə ortaya qoyur.
ARHD.AZ xəbər verir ki, Əlcəzair müharibəsi zamanı kimyəvi silahdan istifadə edildiyini ilk dəfə İsveçrənin RTS televiziya kanalı yayımlayıb. RTS telekanalı 130 ildən çox davam edən işğal zamanı Fransa müstəmləkə ordusunun Əlcəzair vətəndaşlarına qarşı qadağan olunmuş kimyəvi silahdan istifadə etdiyini açıqlayıb. Telekanal Əlcəzair 1962-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra ilk dəfə olaraq Fransanın müstəmləkəçiliyi tərəfindən bu silah növündən istifadə edildiyini açıqlayan 53 dəqiqəlik sənədli filmi yayımlayıb. Fransa bu silahların istifadəsinə qarşı 1925-ci ildə Cenevrə Protokolunu imzalayan 135 ölkə arasında idi.
Bu film ilk dəfə olaraq Fransa ordusunun Əlcəzair müharibəsi zamanı qadağan olunmuş kimyəvi qazlardan necə istifadə etdiyini açıqlayır. İşgəncə və əhalinin yerdəyişməsi ilə yanaşı, kimyəvi müharibə Fransanın pozduğu beynəlxalq öhdəlikləri bir daha göstərir. 1954-cü ildən 1959-cu ilədək müstəmləkəçi Fransa müdafiəsiz əhaliyə qarşı qazdan istifadə etməkdən çəkinməyib.
Fransız əsgərlərinin, döyüşçülərinin və Əlcəzair vətəndaşlarının xatirələrinə və şəxsi arxivlərinə əsaslanaraq, filmin rejissoru Kler Billet təxminən 70 il gizli saxlanılan faylı üzə çıxarıb.
Rejissor sənədli filmi hazırlamaq üçün bu mövzu ilə bağlı tədqiqat dissertasiyalarına, tarixçilərin əsərlərinə də müraciət edib. Çoxsaylı inzibati maneələrə baxmayaraq tarixçilər 1956-cı ilin martında siyasi qərarın necə qəbul edildiyini təsvir edən bir neçə sənəd ortaya çıxarıblar. Bunu 10-cu hərbi bölgənin (Əlcəzairi əhatə edir) birgə komandirinin Silahlı Qüvvələr (torpaq) üzrə Dövlət Katibi Moris Burjeyə (Maurice Bourgès) göndərdiyi məktub sübut edir.
Sənədli film, həmçinin 1956-cı ilin sentyabrında ordu qərargahında keçirilən və “Əlcəzairdə kimyəvi silahdan istifadəyə dair ümumi siyasətin” mövcudluğunu təsdiq edən iclasın hesabatına müraciət edir. Sənədli filmdə Auresdə (Əlcəzairin şərqi) 1959-cu il martın 22-də qaza məruz qalmış Ghar Ouchettouh mağarasında sağ qalan təxminən 150 əlcəzairli ilə görüşülüb. Kristof Lafayenin sözlərinə görə, müharibə boyu 8-10 min qaz atışı həyata keçirilib. Tarixçi onlardan 440-nı sənədləşdirib və xəritədə qeyd edib.
“Tam inventarlaşdırma mütləq aparılmalıdır. Yalnız 1993-cü ildə Fransa kimyəvi silahlara və onların istehsalına qəti qadağanın lehinə səs verdi”, - deyə filmdə vurğulanır.
Əlcəzair müharibəsi üzrə ixtisaslaşmış fransız tarixçisi Benjamin Storanın sözlərinə görə, bu sənəddə qeyd olunan kimyəvi silahlara əlavə olaraq, Əlcəzairdə “Napalm”dan da istifadə olunub. Tarixçi izah edir ki, BS (xüsusi kanister) kimi tanınan və Fransanın imzaladığı Cenevrə Konvensiyaları ilə də qadağan edilən bu silahdan müharibə zamanı dağlıq ərazilərdə geniş istifadə olunub, uşaqlar, qadınlar və qocalar da daxil olmaqla, yüzlərlə insanın ölümünə səbəb olub. “Napalm” havadan yerə düşəndə dərhal yayıldığı səthi alovlandırır və bu, meşəlik ərazilərdə xüsusilə təhlükəlidir.
Beləliklə, bu yeni ifşalar Fransa müstəmləkəçiliyinin Əlcəzairdə törətdiyi sənədləşdirilmiş cinayətlərə əlavə olunur.
Əlcəzair Fransa ilə tarixi mübahisəsində, xüsusilə, işgəncələrdən istifadəni, 130 illik müstəmləkəçilik dövründə əhalinin qırğınları, nüvə sınaqlarının keçirildiyi ərazilərin zərərsizləşdirilməsini qəbul etməyi, eləcə də Əlcəzair arxivlərinin bərpasını tələb edir.
Əlcəzair-Fransa münasibətləri üzrə bir çox müşahidəçi və mütəxəssislərin fikrincə, bu ağır tarixi münaqişə iki ölkə arasında çoxsaylı xroniki böhranların mənşəyidir.
